Ζητούμενο είναι η “εγκατάσταση” νέας νοοτροπίας και όχι μόνο ETCS
Του Νικήτα Σίμου*
Η χώρα συγκλονίσθηκε διττά. Και από την απώλεια των νέων ανθρώπων, που ήταν το αποτέλεσμα, λες και μας περισσεύουν Έλληνες, και από τη μακρόχρονη αδράνεια όλων των αρμόδιων φορέων να υλοποιήσουν κάποιες ζωτικής σημασίας προτάσεις, που ήταν η αιτία. Ευθυνοφοβία, ανικανότητα, αδιαφορία, αφέλεια και κάποια άλλα χαρακτηριστικά, ίσως ερμηνεύουν τα τραγικά μας ελλείμματα. Αυτά διαβρώνουν καταλυτικά στον τόπο μας την όποια δράση, από το επίπεδο της στρατηγικής διαχείρισής της έως το επίπεδο εφαρμογής.
Φθηνότερες οι μεταφορές με τραίνο
Είναι ενδιαφέρον ότι οι εμπορευματικές μεταφορές με τρένο είναι περίπου τρεις φορές φθηνότερες από τις μεταφορές με φορτηγό αυτοκίνητο στον δρόμο, $70,27/τόνο, έναντι $214,96/τόνο αντίστοιχα, σύμφωνα με διεθνή δεδομένα. Ο άριστος συνδυασμός και των δυο δίνει ένα μεταφορικό κόστος $90,4/τόνο. Αν κάπως έτσι έχουν τα πράγματα και στη χώρα μας, με ποιο σκεπτικό άραγε έχουν μέχρι τώρα ατονήσει οι σιδηροδρομικές μεταφορές υπέρ των μεταφορών με φορτηγά αυτοκίνητα; Έχει κανείς συμφέρον από κάτι τέτοιο; Κάτι παρεμφερές ίσως ισχύει και για τις επιβατικές μεταφορές. Το ηλεκτροκινούμενο τρένο είναι βέβαια φιλικότερο στο περιβάλλον και προσαρμοσμένο στις ενεργειακές προσδοκίες, που είναι και αυτό ένα στοιχείο πρόκρισης του έναντι του αυτοκινήτου.
Ανυπαρξία στρατηγικής
Οι υποσχέσεις που είχαν δοθεί από τις εκάστοτε κυβερνήσεις ήθελαν την ολοκλήρωση της υψηλής ταχύτητας γραμμής Πάτρας-Αθήνας-Θεσσαλονίκης με ηλεκτροκίνηση από το 2000, τη σύνδεση Λάρισας-Θεσσαλονίκης από το 2008 με υψηλές ταχύτητες κ.ά. Αποδείχτηκαν όμως οι υποσχέσεις αυτές ανεδαφικές και αβασάνιστες, και ό,τι έγινε είχε μεγάλη καθυστέρηση και ήταν αποσπασματικό. Παράλληλα η διαγραφή των χρεών του ΟΣΕ, περιόδου 2000-2011, έχει κοστίσει στο Δημόσιο 15,7 δισ. ευρώ και οι αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου ΟΣΕ και ΤΡΑΙΝΟΣΕ περιόδου 2005-2011, (Καθημερινή) έχουν κοστίσει επί πλέον 4,6 δισ. ευρώ. Δηλαδή τα ελληνικά τρένα έτρεχαν με βαρύτατο δανεισμό και υψηλά λειτουργικά κόστη, τα οποία δεν αντισταθμίζονταν από τα πενιχρά έσοδα.
Άραγε είχαν γίνει κάποιες ενέργειες εξορθολογισμού και ερμηνείας των ζημιογόνων δραστηριοτήτων τις οποίες επωμιζόταν ο Έλληνας φορολογούμενος;
Είναι ενδιαφέρον ότι η χρήση του στρατηγικού σχεδιασμού είναι οργανικό στοιχείο αξιολόγησης της Ακεραιότητας – Διαφάνειας του Δημοσίου και αποτιμάται ποιοτικά από διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΟΣΑ. ( Έκθεσή του 2022 OECD Public Integrity Indicators – Quality of Strategic Framework). Τα στοιχεία δεν είναι ενθαρρυντικά για τη χρήση αυτού του εργαλείου διοίκησης από τις δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς της πατρίδα μας, ειδικά σε παραμέτρους όπως η ποιότητα του σχεδιασμού μιας στρατηγικής, η επάρκεια εφαρμογής της, η ύπαρξη δομής σχετικών εκθέσεων προόδου και ελέγχου, η διαφάνεια και οι πρακτικές αξιολόγησης της κ.ά.
Ηθική κατάπτωση
Συνυφασμένη με την έλλειψη ακεραιότητας και διαφάνειας είναι και η διαφθορά κατά την έννοια της ηθικής κατάπτωσης. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας (Transparency International) για κατάταξη των χωρών ως προς έναν δείκτη “αντιληπτής Διαφθοράς” τον οποίο εκπονούν ειδικοί της οργάνωσης (CPI 2022 for W. Europe & EU, 23/1/2023). Ο προβληματισμός έγκειται στο ότι η διαφθορά επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων, υποσκάπτει την καθιέρωση μέτρων διασφάλισης της ακεραιότητας και απειλεί την ισχύ του νόμου, με αποτέλεσμα να υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή ο δείκτης, εύρους 0 -100, είναι 52 για την Ελλάδα, λίγο κάτω του σταθμικού μέσου όρου, με υψηλότερη τιμή 90 για τη Δανία, τη Φινλανδία (87) και τη Νορβηγία (84) και χαμηλότερη 42 για την Ουγγαρία, Βουλγαρία (43) και Ρουμανία (46). Η Ελλάδα παρουσιάζει μια μικρή βελτίωση ως προς το 2021 (50).
Όσον αφορά την τοποθέτηση των πολιτών, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου στα μέσα 2022 για τη διαφθορά στις χώρες της ΕΕ, το 94% των Ελλήνων πιστεύει ότι υπάρχει διαφθορά στα ελληνικά δημόσια θεσμικά όργανα, με κύριους φορείς, σύμφωνα με το 65% των ερωτηθέντων, τα πολιτικά κόμματα και τους πολιτικούς, τους κατακυρωτές δημόσιων διαγωνισμών κ.ά. Είναι όμως ιδιαίτερα ενδιαφέρον, και το ότι το 55% των Ελλήνων θεωρεί αποδεκτό το να κάνει ένα δώρο για να εξυπηρετηθεί από δημόσια υπηρεσία, ενώ το 32% είναι έτοιμο να καταβάλει χρήματα.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, φαίνεται ότι γίνεται αντιληπτή από τους Έλληνες μια ηθική κατάπτωση στη χώρα μας, η οποία διαβρώνει το πολιτικό σύστημα και τελικά υπονομεύει το κράτος και τις προσπάθειες των πολιτών, οι οποίοι επωμίζονται το βαρύ κόστος της κυβερνητικής αναποτελεσματικότητας όχι μόνο με φόρους αλλά και με τη ζωή τους τελικά.
Όλα αυτά είναι τα αίτια μιας κακοδαιμονίας της χώρας μας, η οποία από ευθύνη όλων, κυβερνώντων και πολιτών, έζησε το πρόσφατο τραγικό γεγονός. Η προσπάθεια ανάταξης η οποία απαιτείται αποτελεί μεγάλη πρόκληση και δεν πρέπει να περιορισθεί μόνο στον χώρο του σιδηροδρόμου αλλά να επεκταθεί και σε άλλους χώρους, όπως τόσο τοπικοί όσο και διεθνείς φορείς υποδεικνύουν πχ η έκθεση της ΕΕ του 2022 για το Κράτος Δικαίου στην Ελλάδα.
Η γνώση και τα μέσα υπάρχουν, πχ άριστες πρακτικές λεπτομερούς διατύπωσης πολιτικών και διαδικασιών, κλιμάκωσης ελέγχων εφαρμογής, ειδικοί σύμβουλοι υψηλής εξειδίκευσης κ.ά. και μπορούμε να δανειστούμε όσα απαιτείται, όπως και την εμπειρία από τους Ευρωπαίους εταίρους μας και άλλους. Αυτό όμως σημαίνει αλλαγή νοοτροπίας, που μπορεί να γίνει με εκπαίδευση και πρακτική εξάσκηση σε βάθος χρόνου, με τον απαραίτητο έλεγχο και αναγνώριση, αρκεί να υπάρχει η αταλάντευτη διακομματική πολιτική βούληση.
Είναι παρήγορο ότι τα πυκνά ερωτήματα και ο προβληματισμός ο οποίος δημιουργείται για το “πώς λειτουργούμε;” φαίνεται να διαχέεται και στα κλιμάκια της ανώτατης εξουσίας, η οποία πρέπει να δράσει άμεσα και να βρει το κουράγιο να αυτοκαθαρθεί. Αν αποτύχει, ο κίνδυνος κατά την άποψή μας δεν θα προέλθει από διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες τόσο, όσο από κάποιον αυταρχικό λαϊκιστή ηγέτη που θα υποσχεθεί κάθαρση και θα δώσει όραμα. Τώρα δεν τον βλέπουμε, αλλά είναι πιθανό να περιμένει πίσω από την επόμενη γωνία.
*Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής. To άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στην ιστοσελίδα capital.gr