Του Θεόδωρου Γεωργίου*

Η πρόσφατη συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής με θέμα το νομοσχέδιο για την Ανώτατη Εκπαίδευση επανέφερε στο προσκήνιο μια χρόνια δομική παθογένεια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μας. Και αυτή η παθογένεια δεν είναι άλλη από την αδυναμία όλων όσοι εμπλέκονται στην κοινοβουλευτική δημοκρατία να αυτοαναγνωρίζονται ως ομιλητές οι οποίοι διεξάγουν μεταξύ τους συζητήσεις που ονομάζονται «πολιτική αντιπαράθεση».

Η ομιλιακή συνθήκη, «πολιτική αντιπαράθεση» στην κοινοβουλευτική διαδικασία, θέτει ως προϋπόθεση για τη διεξαγωγή της συζήτησης την ορθολογικότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο ομιλητής (είτε πρόκειται για άτομο, όπως π.χ. είναι ο βουλευτής, είτε πρόκειται για συλλογικό υποκείμενο, όπως π.χ. είναι τα κόμματα) σκέπτεται, αποφασίζει και πράττει για ζητήματα που αναφέρονται στο «κοινό καλό» της κοινωνίας. Αυτό το «κοινό καλό» στις σύγχρονες δημοκρατίες δεν είναι εξ ορισμού δεδομένο, αλλά προκύπτει ως αποτέλεσμα ενδελεχών ορθολογικών διαβουλεύσεων. Με τη δομή και τη λειτουργία της δημοκρατίας, η διαβούλευση ως ορθολογική συνθήκη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη. Συμπερασματικά, όλα αυτά σημαίνουν ότι η πολιτική συνθήκη της δημοκρατίας, η ορθολογική διαβούλευση ως ομιλιακή συνθήκη και η λήψη των πολιτικών αποφάσεων ως αποτέλεσμα των σχετικών συζητήσεων, συγκροτούν μια ενότητα, μια πραγματολογική ολότητα, η οποία κατακερματίζεται και τελικά απαξιώνεται όταν η δομή και η λειτουργία της δημοκρατίας δεν θεμελιώνονται στην αρχή της ορθολογικότητας.

Ολα όσα ανέφερα μέχρι τώρα γίνονται δεκτά στην πολιτική θεωρία και συνιστούν το μέτρο με το οποίο μετριέται ο δημοκρατικός χαρακτήρας μιας πολιτικής κοινωνίας. Στη δική μας κοινοβουλευτική δημοκρατία, η παραβίαση της αρχής της ορθολογικότητας έχει μετατραπεί σε πολιτικό κανόνα. Αυτό συνέβη και κατά την πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου για την Ανώτατη Εκπαίδευση. Δεν θα αναφερθώ στα πραγματικά γεγονότα, τα οποία είναι σε όλους μας γνωστά. Θα τονίσω μόνο τρεις πτυχές (όψεις) της ομιλιακής παθογένειας του πολιτικού πολιτισμού μας. Αυτές οι τρεις όψεις του πολιτικού ανορθολογισμού, ο οποίος και υπονομεύει και απειλεί τη δημοκρατική οργάνωση της κοινωνίας μας, είναι οι εξής: η απαξίωση της πολιτικής επιχειρηματολογίας, το μίσος για τη δημοκρατία (Ζακ Ρανσιέρ) και η «φτώχεια» της πολιτικής.

Ας εξετάσουμε με τη σειρά αυτά τα τρία προβλήματα που δημιουργούνται εξαιτίας ακριβώς της αδυναμίας των πολιτικών ομιλητών να αυτο-προσδιοριστούν ως τέτοιοι. Οσον αφορά την πολιτική επιχειρηματολογία: ενώ σύμφωνα με τον ισχύοντα πολιτικό κανόνα η πολιτική αντιπαράθεση δομείται και λειτουργεί με άξονα τα επιχειρήματα που διατυπώνονται στον πολιτικό ανταγωνισμό, για να καταλήξουμε σε μια κοινώς αποδεκτή (βάσει της αρχής της πλειοψηφίας) πολιτική απόφαση, η «ελληνική περίπτωση» σ’ αυτόν τον τομέα κουβαλάει επιχειρηματολογικά φορτία παρωχημένων ιδεολογικών συγκρούσεων. Και το χειρότερο απ’ όλα, τα ad hominem επιχειρήματα πλεονάζουν. Δεν εκδηλώνεται το παραμικρό ενδιαφέρον για τη διαμόρφωση του πολιτικού σχεδίου που θα οδηγήσει στο επιδιωκόμενο «κοινό καλό», αλλά η εξόντωση του αντιπάλου είναι ο πρώτιστος στόχος. Με τέτοιου τύπου, όμως, πολιτική επιχειρηματολογία στρεφόμαστε τελικά κατά της ίδιας της δημοκρατίας.

Και το επόμενο βήμα (εκδήλωση του πολιτιστικού ανορθολογισμού μας) είναι αυτό που ο Ζακ Ρανσιέρ (επιφανής Γάλλος φιλόσοφος της εποχής μας) ονομάζει «μίσος για τη δημοκρατία». Εχουμε να κάνουμε με μια πολιτική στάση η οποία ως ανορθολογική και προ-πολιτική κατάσταση επισκιάζει τα πάντα στη δημοκρατία μας. Ο ίδιος ο ομιλητής (εδώ ο αναγνώστης μπορεί να σκεφτεί για λογαριασμό του όποιον βουλευτή ή όποιο κόμμα θέλει) δεν ενδιαφέρεται για την αναζήτηση του «κοινού καλού», αλλά αντιθέτως, χωρίς ο ίδιος να το συνειδητοποιεί, στρέφεται κατά της δημοκρατίας. Τρέφεται ο ίδιος από ένα «μίσος για τη δημοκρατία». Ενώ συμμετέχει στις διαβουλεύσεις ο ίδιος, αυτοπροσδιορίζεται ως «εχθρός» της δημοκρατίας. Καταλαβαίνουμε όλοι τώρα ποιοι είναι οι εσωτερικοί κίνδυνοι για τη σύγχρονη δημοκρατία.

Η επίθεση του πολιτικού ανορθολογισμού στην «ελληνική περίπτωση» προχωράει ένα βήμα παραπέρα. Ο επόμενος στόχος είναι η πτώχευση της πολιτικής. Εάν η πολιτική αντιπαράθεση μετατραπεί σε σύγκρουση εξόντωσης του πολιτικού και ιδεολογικού αντιπάλου, τότε όλοι καταλαβαίνουμε ότι βρισκόμαστε στον «βαθμό μηδέν» της πολιτικής.

Σκιαγράφησα τη δομική παθογένεια, η οποία χαρακτηρίζει τη δημοκρατία μας στον τομέα της πολιτικής επιχειρηματολογίας. Στο χέρι όλων μας, πολιτών και πολιτικών, είναι να επεξεργαστούμε μηχανισμούς και διαδικασίες υπέρβασης αυτού του παθολογικού προβλήματος. Στο χέρι όλων μας είναι να εκπονήσουμε σχέδια και προγράμματα υπεράσπισης της ορθολογικής και δημοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας μας.

* Ο Θεόδωρος Γεωργίου είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 21/7/2022