Στις κριτικές παρατηρήσεις για το κείμενο Προγραμματικού Πλαισίου του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ που διατύπωσε ο πρώην Πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης, καθηγητής Ιωακείμ Γρυσπολάκης, απαντά ο Επικεφαλής του ΙΝΣΟΣΙΑΛ και συντονιστής σύνταξης του κειμένου, καθηγητής Νίκος Χριστοδουλάκης. Σημειώνεται ότι ολόκληρο το κείμενο βρίσκεται σε ανοιχτή διαβούλευση στην ειδικά διαμορφωμένη -διαδραστική σελίδα https://digitalsociety.gr/

Ο σχολιασμός του κ. Γρυσπολάκη:

Άκουσα με προσοχή την παρουσίαση θέσεων του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ από τους Νίκο Ανδρουλάκη, Νίκο Χριστοδουλάκη και Ηλία Κικίλια. Αναφέρθηκαν μάλιστα σε ένα σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα, το οποίο επιδέχεται περαιτέρω επεξεργασίας.

Θα ήθελα να αναφερθώ στα κύρια σημεία των προτάσεων της παρουσίασης με κάποια σχόλια.

1. Θέσπιση Οργάνου αντιμετώπισης καταστροφών. Αυτό έχει ήδη υλοποιηθεί με την θέσπιση του αρμόδιου υπουργείου, στο οποίο προΐσταται ο Χρήστος Στυλιανίδης.
2. Θέσπιση και ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας από τους νέους. Θετική πρόταση, η οποία όμως έχει αντιμετωπιστεί και ενθαρρυνθεί από το 2021 με κίνητρα. Είχε ενσωματωθεί στο νόμο 4009/2011, αλλά αδράνησε στο διάστημα 2015-2019.
3. Προτεραιότητα στις ΑΠΕ. Αυτό αποτελεί μία από τις προτεραιότητες της παρούσας κυβέρνησης και ορθώς την επισημαίνει το ΠΑΣΟΚ. Ήδη θεσμοθετείται η δυνατότητα εγκατάστασης πλωτών εξεδρών για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών. Το θέμα των μεγάλων δυνατοτήτων μπαταριών αποθήκευσης ενέργειας είναι πολύ σημαντικό. Ανέφεραν ότι η Ιταλία έσπευσε να ιδρύσει σχετική βιομηχανική μονάδα. Όμως, στην Ελλάδα υπάρχει η SUNLIGHT Group, που παρασκευάζει συστήματα Αποθήκευσης Ενέργειας και είναι μία από τις πιο πρωτοπόρες εταιρείες στην παγκόσμια παραγωγή βιομηχανικών μπαταριών και συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, με εξαγωγές σε 100 χώρες και υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις κι εργοστάσια σε Ελλάδα, Ιταλία και ΗΠΑ και εστιάζει τις επενδύσεις της στο R&D.
4. Ενίσχυση του κλάδου φαρμάκων. Η Ελλάδα έχει βιομηχανίες φαρμάκου, ο δε κλάδος αντιπροσωπεύει το 3,6% του ΑΕΠ και οι εξαγωγές αντιπροσωπεύουν το 9,6% των εξαγωγών της χώρας. Σημειωτέον ότι έως το 2025 θα λειτουργήσουν 12 νέα εργοστάσια παραγωγής φαρμάκων με επενδύσεις 1,2 δις ευρώ.
5. Θέματα Παιδείας.

(α) Καθιέρωση Εθνικού Απολυτηρίου, το οποία θα χρησιμοποιείται και για την είσοδο στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Αυτό είχε προταθεί από την Επιτροπή Μπαμπινιώτη το 2010, αλλά ουδέποτε υλοποιήθηκε. Ορθώς επανέρχεται στο προσκήνιο.

(β) Ακαδημαϊκό Δίπλωμα για την ισοτιμία των πτυχίων. Είναι κάτι, που θεσμοθετήθηκε το 2010 με την καθιέρωση των ECTS (European Credit Transfer and Accumulation System), το οποίο σε συνάρτηση με το Συμπλήρωμα Διπλώματος διευκολύνει την κινητικότητα εντός της ΕΕ.

(γ) αυστηρή αξιολόγηση από την ΑΔΙΠ και δημοσίευση των αποτελεσμάτων. Αυτό καθιερώθηκε νομοθετικά το 2007, σταμάτησε στο διάστημα 2015-2019 και επανήλθε το 2020 με την θεσμοθέτηση της ΕΘΑΑΕ (Εθνική Αρχή Ανωτάτης Εκπαίδευσης) που είναι μετεξέλιξη της ΑΔΙΠ, που αξιολογεί τα Προγράμματα Σπουδών, τις ακαδημαϊκές επιδόσεις και τις υποδομές των πανεπιστημίων και προτείνει την οικονομική ενίσχυση των ιδρυμάτων.

(δ) Καθιέρωση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Αυτή όμως έχει καθιερωθεί και ενισχυθεί από το 2021 με το διπλασιασμό των ΙΕΚ και το διπλασιασμό των φοιτούντων σε αυτά. Θα ήθελα να τονίσω ότι η καθιέρωση της ΕΒΕ (Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής) στα πανεπιστήμια έδωσε έμφαση στην Επαγγελματική Κατάρτιση, αφού υποψήφιοι με χαμηλά ακαδημαϊκά προσόντα προωθούνται πλέον στην Επαγγελματική Εκπαίδευση & Κατάρτιση.

Άφησα για το τέλος τις παρατηρήσεις του Νίκου Χριστοδουλάκη για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Είπαν ότι έχει γίνει πολύ πρόχειρη δουλειά και θα πρέπει να επανεξεταστεί. Όμως, το Ελληνικό Πρόγραμμα μελετήθηκε από μία επιτροπή, που συγκροτήθηκε το 2020 υπό τον νομπελίστα Πισσαρίδη, καταρτίσθηκε και υπεβλήθη στην ΕΕ. Ενεκρίθη μετ’ επαίνων ως 2ο μετά αυτό της Ιταλίας και ήδη εφαρμόζεται με εκταμιεύσεις που αγγίζουν τα 6,2 δις μέχρι σήμερα, ενώ πολλά έργα ήδη τρέχουν.

Εν κατακλείδι, η πρωτοβουλία του κ. Ανδρουλάκη θεωρείται πολύ θετική, αλλά πρέπει να υπάρξουν ομάδες ειδικών, που θα επεξεργαστούν τα θέμα υγείας, παιδείας, οικονομίας, επενδύσεων, εργασίας κ.λπ. προκειμένου το ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ να έχει στους επόμενους μήνες να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα, που θα δώσει ελπίδα στους πολίτες σε αντίθεση με το “πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ”, το οποίο μας θυμίζει το ¨πρόγραμμα του Θεόδωρου Δηληγιάννη” (το αντίθετο από αυτό του κ. Τρικούπη).

Υ.Γ. 1. Θα επιμείνω για μία ακόμη φορά στο ακόλουθο: Από το 2013 λειτουργεί το ΔΙΚΤΥΟ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη της Άννας Διαμαντοπούλου, ενώ από το 2016 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΙΔΕΩΝ του Ευάγγελου Βενιζέλου. Το πλήθος των επεξεργασμένων μελετών και προτάσεων, που έχουν στη διάθεσή τους είναι τεράστιο και αφορά στα θέματα κοινωνικού κράτους. Ο νέος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ δεν πρέπει να τα απαξιώνει.

Υ.Γ.2. Η ¨Αννα Διαμαντοπούλου έχει ορισθεί πρόεδρος της Επιτροπής για το Μέλλον του Κοινωνικού Κράτους από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θεωρώ υπερβολική πολυτέλεια να μην καλείται να καταθέσει τις ιδέες, προτάσεις, εμπειρίες, γνώσεις της επί των θεμάτων του κοινωνικού κράτους, που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της σοσιαλδημοκρατίας.

Η απάντηση του κ. Χριστοδουλάκη:

Την περασμένη Τρίτη παρουσιάστηκε το κείμενο με τις βασικές προγραμματικές θέσεις του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, προκειμένου να αποτελέσει το πλαίσιο συζητήσεων και συνθέσεων ενόψει του Συνεδρίου και της Προγραμματικής Συνδιάσκεψης που θα γίνει το φθινόπωρο. Όπως ήταν φυσικό, δέχθηκε μια σειρά από σχόλια – άλλα θετικά, άλλα αρνητικά. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει ένα κείμενο του Ιωακείμ Γρυσπολάκη, το οποίο είναι μεν γραμμένο ευγενικά αλλά καταλήγει στον απόλυτο αφορισμό ότι «τα πλείστα από τα θέματα, είτε έχουν ήδη υλοποιηθεί είτε έχουν νομοθετηθεί και βρίσκονται σε εξέλιξη».

Προσωπικά θεωρώ ότι για τα περισσότερα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Αρκετά είναι καινούργια, ενώ από τα γνωστά ελάχιστα έχουν νομοθετηθεί και αυτών η υλοποίηση πηγαίνει αργά. Τα βήματα που γίνονται υπολείπονται δραματικά όχι μόνο των αναγκών της χώρας, αλλά και των ίδιων των προεκλογικών δεσμεύσεων της κυβέρνησης. Μερικά σχόλια – όπως τα παρακάτω – ελπίζω το αποδεικνύουν:

1.Ταμείο Ανάκαμψης

κυριότερο θέμα που θίγει το άρθρο του Ιωακ. Γρυσπολάκη είναι ο σχεδιασμός και η απορροφητικότητα του Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Ισχυρίζεται ότι όλα πάνε καλά, ότι βασίστηκε στο Σχέδιο Πισσαρίδη και βροχή πέφτουν οι έπαινοι από τις Βρυξέλλες και τον διεθνή τύπο. Αναφέρει μάλιστα ότι έχουν ήδη γίνει εκταμιεύσεις που αγγίζουν τα 6,2 δις μέχρι σήμερα. Όμως τίποτα από αυτά δεν ισχύει και συγκεκριμένα:

(α) Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία του ίδιου του Υπουργείου τα οποία δημοσιεύονται στον παρακάτω ιστότοπο, έχουν μεν ενταχθεί έργα προϋπολογισμού 8,5 δισεκ, ευρώ αλλά φυσικά βρίσκονται ακόμα πολύ μακρυά από την φάση υλοποίησης και εκταμίευσης. https://www.capital.gr/oikonomia/3621134/alla-70-erga-2-4-dis-euro-sto-tameio-anakampsis

(β) Επιπλέον στην ενότητα «Ιδιωτικές επενδύσεις και μετασχηματισμός της οικονομίας», τα έργα που αφορούν την βιομηχανία εντάχθηκαν μόλις πριν δύο μήνες, είναι μικρά ( όλα μαζί προϋπολογισμού 65 εκατ. Ευρώ) και πολύ απέχουν από το να συγκροτούν μια ολοκληρωμένη βιομηχανική πολιτική. Αντιθέτως στην ίδια ενότητα, βρίθουν τα έργα αποκατάστασης εκκλησιών και μοναστηριών, πολλά από τα οποία έχουν προϋπολογισμό ακριβώς κομμένο στις 500.000 ευρώ. Δεν τα λες ότι είναι και η αιχμή της βιομηχανικής αναγέννησης.

(γ) Ο ίδιος ο ΣΕΒ με ανακοίνωση που έβγαλε πριν λίγες μέρες (5/5/2022) μιλάει για την μεγάλη καθυστέρηση που σημειώνεται στα έργα βιομηχανικής πολιτικής και δηλώνει ότι: «Ένα χρόνο μετά, είναι απαραίτητο να ξεκινήσει η υλοποίηση των σχετικών δράσεων του ΤΑΑ μέσα από την εξειδίκευση συγκεκριμένων επιλέξιμων δαπανών και διαδικασιών ένταξης, ώστε οι επιχειρήσεις να γνωρίζουν πώς / πότε θα αξιοποιήσουν τα σχετικά κίνητρα.»

(δ) Η Έκθεση Πισσαρίδη ήταν μια σοβαρή ακτινογραφία της ελληνικής οικονομίας αλλά δεν είναι ούτε επιχειρησιακό σχέδιο για το Ταμείο ούτε πλάνο εργασίας με έτοιμα πρότζεκτ. Επειδή την είχαν κάνει λίγο πριν την πανδημία, τους ήρθε γάντι τάχα ως υπόβαθρο του νέου Ταμείου, αλλά δυστυχώς έμειναν στην θεωρία. Ο λόγος είναι ότι δεν κατάφεραν να κινητοποιήσουν τον κρατικό μηχανισμό να σχεδιάσει μεγάλα έργα αλλά ούτε και εμπιστεύτηκαν σοβαρές ιδιωτικές εταιρείες να προτείνουν επενδυτικά σχέδια και αυτό έχει προκαλέσει μεγάλη δυστοκία στους τομείς αιχμής για τους οποίους χορηγήθηκαν τα μεγάλα ποσά. Είναι κρίμα που πήραν αυτή την τροπή τα πράγματα, αλλά δεν αλλάζουν με το να βαφτίζουμε επιτυχίες.

Οι περισσότερες από άλλες τις προτάσεις του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ αφορούν τομείς που χρειάζονται μια ριζικά νέα προσέγγιση, διότι παλιότερες προσεγγίσεις δεν καρποφόρησαν (συμπεριλαμβανομένων και προσπαθειών του ίδιου). Προφανώς μερικές από αυτές έχουν ξανακουστεί, αλλά αυτό δεν τις κάνει λιγότερο επίκαιρες ή αναγκαίες. Μερικά τέτοια παραδείγματα είναι μεταξύ άλλων και τα εξής:

2.Πολιτική Προστασία

Η πρόταση μας αναφέρεται σε συγκεκριμένες δομές συγκρότησης και λειτουργίας με ενιαίο πλαίσιο επιχειρησιακής ευθύνης για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Προφανώς κάτι τέτοιο δεν ισχύει στην σημερινή δομή και ούτε κατά διάνοια λειτούργησε κατά την αντιμετώπιση της χιονοθύελλας τον Ιανουάριο 2022.

3.Καινοτομία

Μέχρι στιγμής η ενθάρρυνση καινοτομίας και επιχειρηματικότητας έχει αναφερθεί σε πολλές διακηρύξεις, συνήθως όμως χωρίς καμμία ουσιαστική χρηματοδότηση. Εμείς την κάνουμε κεντρική προτεραιότητα  του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού συστήματος με την συνδρομή δημοσίων πόρων.

4.Ανανεώσιμες

Οι προτεραιότητες στις ΑΠΕ (στερεάς και θαλάσσιας βάσης), την αποταμίευση ηλεκτρικής ενέργειας και σειρά άλλων εφαρμογών αναφέρονται σε όλα τα προγράμματα εδώ και δεκαετίες. Το ζήτημα σήμερα είναι ότι για να διαδοθούν και να διασπείρουν τα οφέλη τους σε πολύ κόσμο χρειάζονται πλέον εκτεταμένα δίκτυα μεταφοράς ισχύος, κάτι στο οποίο η χώρα μας έχει μείνει δραματικά πίσω και αυτό ακριβώς τονίζουμε με έμφαση. Η ευκαιρία χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης είναι μοναδική αλλά καμμία σημασία δεν δίνεται.

5.Φαρμακοβιομηχανία

Ο κλάδος του φαρμάκου αποτελεί ζωτικής σημασίας επένδυση για την εθνική οικονομία. Δεν ανακαλύψαμε τώρα την σημασία του. Όμως μετά την δοκιμασία της πανδημίας και την προτεραιοποίηση της δημόσιας υγείας, αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία και φυσικά χρειάζεται διαρκή στήριξη για να συνεχίσει την ανταγωνιστική του πορεία. Χρειάζονται επίσης να προωθηθούν σοβαρές συνεργασίες με ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα για την παραγωγή νέων προϊόντων.

6.Προτάσεις για την Παιδεία

Το κείμενο Γρυσπολάκη θεωρεί ότι όλα σχεδόν που προτείνουμε ήδη ισχύουν, αλλά και πάλι δεν είναι έτσι. Για παράδειγμα:

(α) το Εθνικό Απολυτήριο είχε προταθεί πολύ πριν το 2010, επί κυβέρνησης Σημίτη και υπουργού Παιδείας  Γ. Αρσένη. Παρά την θετκή υποδοχή που είχε δεν γίνεται ποτέ και πρέπει να ξανασυζητηθεί.

(β) Το Ακαδημαϊκό Δίπλωμα δεν είναι τυπικό πιστοποιητικό. Η ιδέα είναι να αποκτάται έπειτα από καθολικές εξετάσεις ανά επιστημονικό αντικείμενο που αντιστοιχεί στο πεδίο σπουδών, έτσι ώστε να αναδειχθεί η πραγματική αξία κάθε Τμήματος.

(γ) Σήμερα η αξιολόγηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι μια πολύπλοκη και αδιαφανής διαδικασία, τα αποτελέσματα της οποίας δεν δημοσιοποιούνται ώστε να δημιουργούνται συνθήκες άμιλλας και ανταγωνισμού μεταξύ των ιδρυμάτων. Το νόημα της πρότασης του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ φιλοδοξεί να αφυπνίσει την ακαδημαϊκή κοινότητα από την μακαριότητα της γραφειοκρατικής διαχείρισης και να μετατρέψει την αξιολόγηση σε μια μεγάλη και υπεύθυνη δημόσια συζήτηση (όπως χρειάζεται φυσικά και σε άλλους τομείς).

(δ) Πρόσφατα πέρασαν διάφορες ρυθμίσεις για την Επαγγελματική Εκπαίδευση με μεγάλη βιασύνη και χωρίς ουσιαστική συζήτηση, απλώς και μόνο για να στείλουν πακέτο όσους έμεινα εκτός βάσης εισαγωγής στα ΙΕΚ και τα Κολλέγια. Νομίζω ότι η χώρα χρειάζεται κάτι πολύ πιο σοβαρό και μόνιμο από αυτό.

7.Γενικές παρατηρήσεις

Όσον αφορά τις αναλύσεις άλλων φορέων, ατόμων και πρωτοβουλιών, κανείς δεν απαξίωσε κανένα. Αντιθέτως μάλιστα. Είμαι βέβαιος ότι θα υπάρξουν ουσιαστικές ανταλλαγές απόψεων και προτάσεων, με στόχο την κατάληξη σε ρεαλιστικές, εφαρμόσιμες και βιώσιμες προτάσεις.

Και μια τελευταία παρατήρηση ιστορικού χαρακτήρα. Ίσως για να μας προειδοποιήσει έμμεσα για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στον προγραμματικό λόγο του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, ο Ιωακείμ Γρυσπολάκης αναφέρεται παραδόξως στο πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ. Μάλιστα το παρομοιάζει με αυτό που είχε κάνει ο Θεόδ. Δηλιγιάννης τον 19ο αιώνα σε αντίστιξη με το ορθολογικό πρόγραμμα που είχε προτείνει ο Χαρίλαος Τρικούπης.

Δυστυχώς ούτε σε αυτό το σημείο ήταν ακριβώς έτσι τα πράγματα: Ο Χαρ. Τρικούπης χρειαζόταν έσοδα για να χρηματοδοτήσει τις μεγάλες επενδύσεις (κυρίως σε τρένα) και αύξησε τους έμμεσους φόρους σε εξοντωτικό βαθμό, πλήττοντας τα κατώτερα εισοδηματικά στρώματα που ξεσηκώθηκαν εναντίον του και σε λίγο η χώρα οδηγήθηκε σε πτώχευση. Αντιθέτως – σε μια στιγμή έκλαμψης – ο Δηλιγιάννης έκανε σφοδρή κριτική για την λαϊκή φοροεπιδρομή του Τρικούπη και μάλιστα είχα καταδείξει ότι μερικά από τα μεγάλα πρότζεκτ  ήταν ασύμφορα και ζημιογόνα. Δεν λένε πάντα ψέμματα οι λαϊκιστές.

*Τα παραπάνω κείμενα εν είδει «ανοιχτού διαλόγου» δημοσιεύθηκαν επίσης στην σελίδα https://www.metarithmisi.gr/